W psychoterapii analitycznej sny odgrywają szczególną rolę, to królewska droga do poznania tego, co nieświadome (Freud, 1900/1996, s.509). Zgodnie z jej teorią sny to pozostałości przeżyć na jawie (niezrealizowane pragnienia lub obawy) oraz reperkusje przeżyć z dzieciństwa. Swobodne skojarzenia dotyczące marzeń sennych są dla terapeuty cennym narzędziem diagnozy, które pomaga dostrzec ślady naszej dziecięcej wyobraźni. Marzenia senne są nie tylko sposobem rozładowania nadmiaru bodźców psychicznych nagromadzonych w nieświadomości w ciągu dnia, ale także mechanizmem zabezpieczającym.
Nieświadome treści w snach
W trakcie śnienia nieświadomość stara się ujawnić zakazane treści bez jednoczesnego alarmowania świadomości. W tym celu używane są różne mechanizmy:
• Wskutek działania CENZURY kontrowersyjne treści ulegają „utajnieniu”.
• Dzięki ZAWIESZENIU ZASADY LOGIKI, wykluczające się działania nie są ze sobą sprzeczne. We śnie możemy zjeść ciastko i je mieć.
• ZAWIESZENIU ZASADY CZASU powoduje, że w scenerii marzeń sennych łączą się ze sobą przeszłość, teraźniejszość oraz fantazje dotyczące przyszłości.
• Dziwny charakter snów zwykle jest wynikiem KONDENSACJI ZNACZEŃ, czyli mechanizmu, w którym wiele niespełnionych pragnień musi skumulować się w jednej scenie.
• Najbardziej ukrywane treści są związane z naszymi seksualnymi i agresywnymi pragnieniami. Ponieważ cenzura nie pozwala na ich ujawnienie wobec znaczącej postaci (na przykład takiej, której się boimy lub jesteśmy z nią w bliskiej relacji emocjonalnej), agresywne oraz seksualne impulsy zostają skierowane we śnie na kogoś innego. Nośnikiem seksualności może być też kształt, kolor, gest. Dokonuje się to w oparciu o mechanizm PRZEMIESZCZENIA ZNACZEŃ.
• Bolesne emocje we śnie zostają ODWRÓCONE, na przykład chorobliwy smutek zamienia się niepohamowany śmiech.
• Marzenia senne wykorzystują też WIELOZNACZNOŚĆ SŁÓW.
W analizie marzeń sennych procesowi skojarzeniowemu poddaje się każdy fragment, każdą scenę, wszystkie postacie, doznania, uczucia, przedmioty, miejsca.
Pacjent opowiedział mi marzenie senne, które śnił, gdy miał 15 lat, a które bardzo żywo pamiętał. We śnie stał pośrodku miasta, które było kompletnie zniszczone. Wszędzie dookoła był gruz i poskręcane elementy metalowych konstrukcji, ale były tam też niewielkie bajorka, które odbijały iskrzącą się kolorami tęczę. Zinterpretowałem, że odczuwa coś w rodzaju triumfu, gdy może mnie niszczyć i zrobić ze mnie robota, co według niego oznacza, że jestem tylko pogiętym metalem, pozbawionym ludzkich cech. Przyznał, że nastrój snu był ekstatyczny, na co odpowiedziałem, że triumf i uniesienie służą zaprzeczaniu uznania zniszczeń i odczuwaniu rozpaczy. Pacjent wyraźnie się rozluźnił i dzięki dalszej pracy udało nam się połączyć katastrofę ze snu z czasem, gdy mając 15 lat wrócił do domu i dowiedział się, że jego rodzice chcą się rozwieść.
(STEINER, 1993/2015, S.72-73)
Koszmary senne
Szczególny rodzaj snów stanowią koszmary. Są to sny nieprzyjemne, z gwałtownym przebiegiem akcji; pełne przykrych doznań i emocji strachu czy lęku. Kończą się zwykle przebudzeniem, kiedy strach we śnie urasta do maksymalnego poziomu.
Koszmary uwalniają nas od agresji, lęku, poczucia zagrożenia i złości. Koszmar odkrywa naszą słabość lub zranienia.
Przyczyny pojawiania się koszmarów u dorosłych są wielorakie, można podzielić je na kilka grup: traumy z dzieciństwa, wyczerpanie nerwowe, sytuacje stresowe, nieujawniona agresja, liczne kompleksy, upokorzenia, lękliwość, depresja i schizofrenia. Koszmary też mogą śnić się osobom chorym na serce lub cierpiącym na trudności z oddychaniem. Typowe sytuacje w koszmarach dotyczą: spadania; poczucia bycia uwięzionym; niespełnienia pragnień i potrzeb; publicznego wstydu i ośmieszania; agresywnego ataku ze strony zwierząt, bandytów, potworów; wojny; katastrofy; zabijania.
Analiza snów umożliwia wgląd w rozwój osobowości oraz przebieg leczenia w procesie terapii. Jednak refleksja nad przesłaniem snów jest istotna również w codziennym funkcjonowaniu. Jeśli nie poznamy znaczenia snów, nie poznamy samych siebie.
Bibliografia:
Freud, S. (1900/1966). Objaśnianie marzeń sennych (Dzieła, t. I). Przeł. R. Reszke. Warszawa: Wydawnictwo KR.
Dudek, Z.W. (2010). Jungowska psychologia marzeń sennych. Warszawa: ENETEIA.
Vetulani, J. (2017). Sen Alicji czyli jak dział mózg. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Steiner, J. (1993/2015). Psychiczny azyl. Przeł. M. Żylicz. Gdańsk: IMAGO.
