W latach 70. XX wieku Pauline Clance i Suzanne Imes, psychoterapeutki, pracując z kobietami zauważyły, że nie akceptowały one swoich sukcesów, pomimo wysokich osiągnięć. Wprowadziły wtedy po raz pierwszy pojęcie „syndromu oszusta”. Ich badania pokazały, że osoby z tym zespołem często negowały swoje osiągnięcia, przypisywały je czynnikom zewnętrznym i traktowały je jako przypadkowe.
W analizach psychologicznych często okazuje się, że syndrom oszusta jest często związany z niskim poczuciem własnej wartości.
Osoby dotknięte tym zespołem mają tendencję do bagatelizowania swoich osiągnięć, ignorowania pochwał i uznania, a także porównywania się nieustannie z innymi. Niskie poczucie własnej wartości prowadzi do przekonania, że osiągnięcia są niezasłużone lub wynikają z oszustwa, ponieważ osoba nie uważa się za wystarczająco kompetentną czy godną sukcesu.
Syndrom oszusta nie jest zjawiskiem ograniczonym do konkretnych grup zawodowych czy demograficznych. Wręcz przeciwnie, jest powszechnym uczuciem, które może dotykać ludzi o różnym wieku, płci, wykształceniu i zawodach. Zarówno studenci, pracownicy korporacji, artyści, jak i naukowcy mogą doświadczać tego zjawiska. Często osoby, które wydają się na zewnątrz bardzo pewne siebie i odnoszą duże sukcesy, wewnętrznie zmagać się mogą z syndromem oszusta.
Objawy syndromu oszusta
Jednym z charakterystycznych aspektów syndromu oszusta jest stałe poczucie zagrożenia, że inni odkryją, że osoba nie jest tak kompetentna, jak się wydaje. Ten lęk przed „zdemaskowaniem” sprawia, że osoby z syndromem oszusta starają się nadmiernie pracować, by dowodzić swojej wartości, a jednocześnie stresują się nieustannie, że wkrótce zostanie ujawnione, że są „oszustami”.
Osoby z syndromem oszusta mogą odczuwać dyskomfort w przyjmowaniu pochwał i uznania za swoje osiągnięcia. Często bagatelizują te komplementy lub zrzekają się ich, przypisując sukces innym czynnikom niż własnej kompetencji. Taki mechanizm obronny pozwala im uniknąć konfrontacji z poczuciem winy lub lękiem, że nie są wystarczająco dobrzy.
Jednakże ich oczekiwania wobec siebie mogą być nadmiernie wygórowane, a krytyczny umysł skoncentrowany na własnych błędach i niedoskonałościach. To może prowadzić do chronicznego napięcia, stresu i niezdolności do cieszenia się z własnych osiągnięć.
Przyczyny i skutki syndromu oszusta
Wczesne lata życia są ważnym okresem w kształtowaniu naszej tożsamości i przekonań.
Osoby z syndromem oszusta mogą mieć doświadczenia, w których otrzymywały mieszane sygnały od rodziny, nauczycieli lub innych autorytetów w związku z ich osiągnięciami.
To mogło wpłynąć na ich zdolność do wiary w siebie jako kompetentnych jednostek. Na przykład, jeśli ich wysiłki nie były nagradzane lub doceniane, mogli nabrać przekonania, że nie są warte uznania, niezależnie od tego, co osiągnęli.
W dzisiejszym społeczeństwie istnieje często wyraźna presja na sukces. Media społecznościowe mogą nasilać porównywanie się z innymi, podważając poczucie własnej wartości. Osoby z syndromem oszusta mogą wchłonąć te przekazy i odczuwać presję, że muszą sprostać nieosiągalnym standardom, aby zostać docenionymi.
Osoby z tym syndromem są narażone na zwiększone ryzyko doświadczania depresji i lęku. Ciągłe poczucie, że osiągnięcia są przypadkowe lub że każdego dnia może wyjść na jaw, że nie są wystarczająco kompetentne, może prowadzić do chronicznego stresu. To z kolei może wpłynąć na układ nerwowy i hormonalny, zwiększając ryzyko wystąpienia stanów depresyjnych i lękowych.
Często osoby te podejmują dodatkową pracę, aby „udowodnić” sobie, że są kompetentne. To może prowadzić do chronicznego przepracowania, które ma na celu zapewnienie sobie uznania i potwierdzenia własnej wartości.
Syndrom ten może sprawić także, że osoby zaczynają unikać nowych wyzwań i okazji. Unikanie może ograniczać ich rozwój osobisty i zawodowy, prowadzić do stagnacji i braku możliwości rozwijania się. Ostatecznie może to wpłynąć na ich samoocenę i przekonanie, że nie są zdolne do osiągania czegokolwiek nowego.
Jak walczyć z syndromem oszusta?
W procesie radzenia sobie z syndromem oszusta, samopoznanie odgrywa kluczową rolę. To okazja do rzetelnego zbadania swoich przekonań, myśli i uczuć związanych z osiągnięciami i kompetencjami. Rozpoznanie to jest pierwszym krokiem w zrozumieniu, dlaczego pojawia się syndrom oszusta i jak wpływa na nasze zachowanie. Ważne jest, aby spojrzeć na swoje sukcesy w obiektywny sposób, doceniając wysiłek, pracę i umiejętności, które do nich przyczyniły się. Zaakceptowanie swoich osiągnięć jest równie ważne – to aktywny proces, w którym człowiek uczy się o sobie i swojej wartości.
Szukanie wsparcia z zewnątrz może być niezwykle pomocne w pokonywaniu syndromu oszusta. Rozmowy z mentorem, doświadczonym kolegą lub przyjacielem mogą dostarczyć perspektywy z zewnątrz i przypomnieć nam o naszych osiągnięciach i kompetencjach. Terapeuci również mogą odegrać ważną rolę w pomaganiu nam zrozumieć źródła syndromu i nauczeniu się zdrowszych mechanizmów myślowych. Grupa wsparcia może być również bezcennym źródłem wsparcia emocjonalnego i inspiracji od osób, które były w podobnych sytuacjach.
Techniki poznawczo-behawioralne to narzędzia, które pozwalają na wyizolowanie i kwestionowanie negatywnych myśli i przekonań. W kontekście syndromu oszusta, te techniki pomagają zidentyfikować myśli typu „nie jestem wystarczająco dobry” lub „moje osiągnięcia to tylko przypadek”. Kwestionowanie tych myśli pod kątem dowodów i logicznego myślenia pozwala na zrozumienie, że negatywne przekonania często nie są rzeczywistością. Wyznaczanie realistycznych celów i stopniowe dążenie do ich osiągnięcia może pomóc w zanikaniu syndromu oszusta.
Ważne jest, aby znaleźć równowagę między dążeniem do osiągnięć a akceptacją własnych wad i niedoskonałości. Akceptacja własnych błędów jako części ludzkiego doświadczenia jest kluczowa, ponieważ nikt nie jest doskonały. Wyznaczając sobie realistyczne cele i doceniając małe kroki na drodze do sukcesu, można osiągnąć bardziej zrównoważone podejście do życia i pracy. Praca nad umiejętnością akceptacji własnych ograniczeń i wad może pomóc w wyzwoleniu się spod wpływu syndromu oszusta i osiągnięciu większej pewności siebie.