Czym jest wypalenie zawodowe?
Wypalenie zawodowe (ang. burnout) jest reakcją na przewlekły stres w miejscu pracy. Pełniejszą definicję podaje Christina Maslach, psycholożka badająca zjawisko wypalenia – jest to psychologiczny zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji oraz obniżonego poczucia dokonań osobistych, który może wystąpić u osób, które pracują z innymi ludźmi w wymagający dużego zaangażowania sposób.
Wypalenie zawodowe może dotknąć każdego. Szczególnie narażone są osoby, które początkowo charakteryzowały się wysokim poziomem motywacji, zaangażowania i energii, a nawet talentem w określonej dziedzinie.
Z wypalającym stresem spotykają się szczególnie osoby, których praca opiera się na kontakcie z innymi ludźmi oraz wiąże się z przeżywaniem silnych emocji, np. pracownicy służby zdrowia, opieki społecznej, policjanci, strażacy, nauczyciele.
Objawy wypalenia zawodowego
Objawy wypalenia zawodowego obejmują niemal wszystkie strefy funkcjonowania człowieka. Można je podzielić na trzy kategorie: fizyczne, emocjonalne i psychiczne.
Objawy fizyczne:
- chroniczne zmęczenie;
- zaburzenia apetytu;
- problemy ze snem;
- wahania wagi ciała;
- napięciowe bóle mięśni;
- zaburzenia psychosomatyczne (np. bóle głowy, zespół jelita drażliwego).
Objawy emocjonalne:
- poczucie rozczarowania (sobą, sytuacją w pracy itp.);
- poczucie pustki;
- poczucie bezradności i braku nadziei;
- zmienność nastroju;
- wrażenie braku perspektyw;
- zniechęcenie i poczucie osamotnienia.
Objawy psychiczne:
- izolowanie się;
- pesymizm;
- cynizm;
- rozdrażnienie i poirytowanie dostrzegalne również w intensywnych kontaktach z ludźmi (klientami, pacjentami i współpracownikami);
- utrata dotychczasowej przyjemności z wykonywania swojej pracy;
- utrata zaangażowania i motywacji;
- niechęć do rozwoju zawodowego;
- utrata zaufania do siebie i swoich kompetencji;
- poczucie nieudolności i niższości;
- obniżona samoocena i niskie poczucie własnej wartości.
Etapy wypalenia zawodowego
Wypalenie nie pojawia się z dnia na dzień. Długotrwałe oddziaływanie stresorów w miejscu pracy zapoczątkowuje ten syndrom, który można podzielić na następujące etapy:
- Miesiąc miodowy – to okres zauroczenia pracą oraz zadowolenia z własnych osiągnięć zawodowych.
- Przebudzenie – opiera się na próbach utrzymania idealistycznej wizji pracy, co wiąże się z przepracowaniem.
- Szorstkość – pojawiają się kłopoty w relacjach ze współpracownikami oraz klientami. Wykonywanie codziennych obowiązków wymaga zwiększonego wysiłku.
- Wypalenie pełnoobjawowe – obserwowalne jest pełne wyczerpanie psychiczne oraz fizyczne, mogą pojawiać się stany obniżonego nastroju, a nawet chęć ucieczki z pracy.
- Odradzanie się – to czas zdrowienia i regeneracji po negatywnych skutkach wywołanych wypaleniem.
Zapobieganie i leczenie syndromu wypalenia
Zapobieganie wypaleniu zawodowemu powinno być jednym z priorytetów pracodawcy. Z wypaleniem wiążą się częstsze zwolnienia lekarskie, niedyspozycja fizyczna i psychiczna, a także utrudniona współpraca z danym pracownikiem. Jak pracodawca może zabezpieczyć pracowników przed wypaleniem zawodowym?
Chociażby organizując spotkania psychoedukacyjne ze specjalistami, którzy dzięki zwiększeniu samoświadomości mogą zapobiec w pojawieniu się pierwszych objawów wypalenia zawodowego.
Samodzielne zapobieganie może polegać na uważności w stosunku do emocji przeżywanych w pracy. Przestrzeganie zasady work-life balance, aktywność fizyczna, rozwiązywanie bieżących konfliktów, wyznaczanie realistycznych oczekiwań i celów – każdy z tych sposobów może okazać się skuteczny w profilaktyce. A co zrobić, jeśli obecnie cierpimy z powodu wypalenia?
Warto zwrócić się do specjalisty – psychiatry, psychologa, psychoterapeuty czy coacha. Pomocna może okazać się również rozmowa z pracodawcą, który wdroży odpowiednie działania, np. zapewni odpowiednie szkolenie, zorganizuje dłuższy urlop lub zwolnienie chorobowe.
Bibliografia:
Maslach, Ch., Leiter, M.P. (2011). Prawda o wypaleniu zawodowym. Co robić ze stresem w organizacji. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Sęk, H. (2006). Wypalenie zawodowe. Przyczyny i zapobieganie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.