Czym są zaburzenia odżywiania?
Zaburzenia odżywiania to poważne zaburzenia psychiczne charakteryzujące się nieprawidłowym jedzeniem lub zachowaniami kontrolującymi masę ciała. W przypadku różnych chorób możemy mieć do czynienia z nadwagą, otyłością lub niedowagą.
Często zaburzenia odżywiania są uważane za problem kobiet, zwłaszcza nastolatek. Uważa się, że nie dotyczą one mężczyzn, jednak jest to nieprawda.
Zaburzenia odżywiania dotykają strefy psychicznej i oddziałują na różne strefy życia człowieka. Osoba chora zmaga się z przymusem postępowania w określony sposób, a próba zmiany tych zachowań wiąże się z olbrzymim dyskomfortem.
Rodzaje zaburzeń odżywiania
Wśród zaburzeń odżywiania możemy wyróżnić:
Jadłowstręt psychiczny (anoreksja)
Charakterystyczne dla tej jednostki chorobowej jest istotnie niska masa ciała w stosunku do wzrostu i stadium rozwojowego, która nie jest spowodowana inną chorobą ani brakiem dostępu do jedzenia.
Istnieją dwa typy anoreksji – bulimiczny i restrykcyjny. W pierwszym przypadku osoba chora wymiotuje po jedzeniu i stosuje środki przeczyszczające, by ograniczyć przyswajanie kalorii. W tym drugim pojawiają się intensywne treningi fizyczne połączone z coraz większym ograniczeniem spożywanych kalorii.
Choroba ta dotyczy częściej kobiet, szczególnie w okresie dojrzewania. Nieleczona prowadzi do powikłań zdrowotnych, a także przedwczesnej śmierci.
Bulimia
Na bulimię również najczęściej chorują kobiety (największa zapadalność między 18 a 24 rokiem życia), choć choroba zdarza się również w przypadku mężczyzn.
Bulimia to żarłoczność psychiczna. Życie osoby chorej koncentruje się wokół jedzenia – chce ona uniknąć przytycia. Pojawiają się epizody niekontrolowanej żarłoczności, podczas której dana osoba spożywa znaczną ilość posiłków (często dużo większą, niż potrzebuje organizm). Po napadzie często pojawia się ogromny wstyd i poczucie winy.
Występują dwa typy bulimii – przeczyszczająca i nieprzeczyszczająca. W typie pierwszym osoba chora po napadzie żarłoczności prowokuje wymioty, przyjmuje środki moczopędne i przeczyszczające, aby pozbyć się spożytego jedzenia z organizmu. W typie drugim dochodzi do głodówek i obniżania ilości przyjmowanych kalorii.
Osoby chorujące na bulimię zmagają się nie tylko z konsekwencjami zdrowotnymi, ale także ogromnym poczuciem wstydu i obniżoną samooceną.
Zaburzenie z napadami objadania się
W tym przypadku osoba chora nie ma kontroli nad swoimi posiłkami i regularnie się objada, nawet mimo poczucia bycia najedzonym. Z powodu utraty kontroli pojawia się wstyd, jednak chory nie jest w stanie zaprzestać swojego zachowania. Nie pojawiają się żadne zachowania mające na celu zrekompensowanie objadania się.
Wstyd i poczucie winy doprowadzają do ukrywania swoich problemów i objadania się z poczucia winy i stresu, przez co tworzy się błędne koło.
Pica
Zaburzenie to polega na psychicznym przymusie spożywania rzeczy, które nie są przeznaczone do jedzenia, np. kredy, ziemi, włosów, kamyków, tkanin, papieru. Pica może doprowadzić do wielu problemów zdrowotnych i w zależności od spożywanych produktów być nawet śmiertelna.
Choroba ta może dotknąć każdego, jednak najczęściej dotyczy osób z niepełnosprawnością umysłową, dzieci oraz kobiet w ciąży.
ARFID (Avoidant/Restrictive Food Disorder)
Osoba chora odmawia spożywania pokarmów i ogranicza ich ilość, jednak nie jest to spowodowane obawą przed przytyciem czy chęcią schudnięcia. Zachowanie takie związane jest z określonym smakiem, konsystencją czy kolorem posiłków; obawą przed zadławieniem, zatruciem i innymi negatywnymi konsekwencjami jedzenia. Zaburzenie to może negatywnie wpływać na zdrowie.
Przyczyny powstawania zaburzeń odżywiania
Przyczyny zachorowania na zaburzenia odżywiania są bardzo indywidualne – wpływ na nie mają czynniki biologiczne, genetyczne, społeczne i emocjonalne. Jedną z przykładowych przyczyn może być zachwianie równowagi chemicznej w mózgu. Nie bez znaczenia jest także niska samoocena, ciągły stres, presja społeczna i trudności w radzeniu sobie z emocjami.
Objawy zaburzeń odżywania
W zależności od danego zaburzenia objawy będą się różnić.
Anoreksja
- niska masa ciała, BMI poniżej 18,5 kg/m2
- szybka utrata masy ciała (np. ponad 20% całkowitej masy w ciągu 6 miesięcy)
- głodzenie się i ograniczanie jedzenia
- stosowanie środków przeczyszczających
- prowokowanie wymiotów
- nadmierne ćwiczenia fizyczne
- lęk przed przytyciem
- rzadkie lub brak miesiączki u kobiet
Bulimia
- regularne, nawracające epizody objadania się
- brak kontroli nad spożywanym jedzeniem
- zachowania kompensacyjne np. nadmierne ćwiczenia
- prowokowanie wymiotów
- stosowanie środków przeczyszczających
- nadmierne skupianie się na wyglądzie i masie ciała
- obniżenie jakości życia osobistego i społecznego
Zaburzenie z napadami objadania się
- nawracające epizody objadanie się
- utrata kontroli nad jedzeniem
- spożywanie większej ilości jedzenia niż zwykle przy niezdolności zaprzestania
- odczucie niepokój, negatywnych emocji np. poczucia winy, wstrętu
- brak zachowań kompensacyjnych
Diagnoza i leczenie zaburzeń odżywiania
Diagnostyka zaburzeń odżywiania wymaga wizyty u specjalisty – lekarza, psychiatry lub psychologa. Lekarzom najczęściej wystarczy badanie fizykalne wraz z poznaniem konkretnej historii choroby danej osoby i zapoznanie się z jej historią medyczną. Psychiatra i psycholog opierają swoją diagnozę głównie na dokładnym wywiadzie, który pozwoli poznać szczegóły problemu.
Często zdarza się, że osoby chore unikają leczenia – kojarzą je z przytyciem, którego chcą uniknąć; obawiają się napiętnowania; bagatelizują skutki choroby itp. Warto, aby leczenie skupiało się zarówno na psychoterapii, jak i leczeniu medycznym. Psychoterapia zajmie się korektą niezdrowego myślenia o ciele oraz jedzeniu, a lekarze skupią się na skutkach, jakie w organizmie pozostawiło zaburzenia odżywiania.
Bibliografia:
Treasure J, Duarte TA, Schmidt U. Eating disorders. Lancet. 2020 Mar 14;395(10227):899-911.
Murphy R, Straebler S, Cooper Z, Fairburn CG. Cognitive behavioral therapy for eating disorders. Psychiatr Clin North Am. 2010 Sep;33(3):611-27.