Spis treści
- Kryzysy rozwojowe wg Erika Eriksona
- Okres niemowlęcy (0–1 ROK) – zaufanie a nieufność
- Wczesne dzieciństwo (1–3 LATA) – autonomia a wstyd i zwątpienie
- Wiek przedszkolny (3–6 LAT) – inicjatywa a poczucie winy
- Wiek szkolny (6–12 LAT) – pracowitość a poczucie niższości
- Okres dorastania (12–18 LAT) – tożsamość a rozproszenie ról
- Wczesna dorosłość (18–40 LAT) – intymność a izolacja
- Średnia dorosłość (40–65 LAT) – generatywność a stagnacja
- Późna dorosłość (65+ LAT) – integralność a rozpacz
- Rozwiązanie kryzysu
Kryzysy rozwojowe wg Erika Eriksona
Okres niemowlęcy (0–1 rok) – zaufanie a nieufność
Pierwszy kryzys rozwojowy pojawia się już w niemowlęctwie i dotyczy budowania podstawowego poczucia bezpieczeństwa. Dziecko, doświadczając troski i przewidywalności ze strony opiekunów, rozwija zaufanie do świata i ludzi. Jeśli jednak otoczenie jest niekonsekwentne lub zaniedbujące, może rozwinąć się nieufność, co w późniejszym życiu objawia się trudnościami w nawiązywaniu relacji i poczuciem lęku przed światem. Dziecko, które otrzymuje stabilną opiekę, ze spokojem eksploruje świat i buduje zdrowe relacje w dorosłości. Natomiast w przypadku zaniedbań może stać się podejrzliwe i wycofane, unikając bliskości z innymi.
Wczesne dzieciństwo (1–3 lata) – Autonomia a Wstyd i Zwątpienie
W tym okresie dziecko zaczyna eksplorować świat i rozwijać poczucie niezależności. Uczy się samodzielnie wykonywać proste czynności, takie jak chodzenie, jedzenie czy kontrolowanie swoich potrzeb fizjologicznych. Jeśli opiekunowie wspierają jego próby i dają mu przestrzeń do nauki, dziecko rozwija autonomię oraz pewność siebie. Natomiast nadmierna kontrola, krytyka lub brak cierpliwości mogą prowadzić do poczucia wstydu i zwątpienia we własne możliwości. W efekcie dziecko może stać się niepewne siebie, lękliwe i zależne od innych w późniejszym życiu. Pozytywne rozwiązanie tego kryzysu sprzyja budowaniu zdrowej samooceny i odwagi do podejmowania wyzwań.
Wiek przedszkolny (3–6 lat) – Inicjatywa a Poczucie winy
Dziecko zaczyna wykazywać inicjatywę – eksploruje intensywnie otoczenie, podejmuje własne decyzje i angażuje się w zabawy, które rozwijają jego kreatywność oraz umiejętności społeczne. Jeśli jego pomysły są wspierane i doceniane, buduje poczucie sprawczości oraz chęć do działania. Natomiast nadmierna krytyka, ograniczanie samodzielności lub karanie za naturalną ciekawość mogą prowadzić do poczucia winy i zahamowania inicjatywy. W efekcie dziecko może stać się niepewne swoich działań i obawiać się podejmowania nowych wyzwań. Pozytywne rozwiązanie tego kryzysu wspiera rozwój pewności siebie i motywacji do eksplorowania świata.
Wiek szkolny (6–12 lat) – Pracowitość a Poczucie niższości
W tym okresie dziecko rozwija umiejętności niezbędne do funkcjonowania w społeczeństwie: uczy się systematyczności, współpracy i samodzielnego rozwiązywania problemów. Jeśli jego wysiłki są doceniane, buduje poczucie kompetencji i chęć do nauki oraz pracy. Natomiast krytyka, brak wsparcia lub porównywanie z innymi mogą prowadzić do poczucia niższości i braku wiary we własne możliwości. W efekcie dziecko może unikać wyzwań i czuć się niepewne w swoich umiejętnościach. Pozytywne rozwiązanie tego kryzysu skutkuje wytrwałością i satysfakcją z osiągnięć, co sprzyja dalszemu rozwojowi osobistemu.
Okres dorastania (12–18 lat) – tożsamość a rozproszenie ról
Jednym z najbardziej intensywnych kryzysów normatywnych jest ten, który pojawia się w okresie dojrzewania. Młody człowiek staje przed zadaniem określenia własnej tożsamości, wartości i celu w życiu. Eksperymentuje z różnymi rolami społecznymi, próbując odnaleźć swoje miejsce w świecie. Jeśli nie uda mu się osiągnąć spójnego obrazu siebie, może doświadczać poczucia zagubienia, co wpływa na jego przyszłe wybory zawodowe i relacyjne. Pozytywne rozwiązanie tego kryzysu prowadzi do silnego poczucia tożsamości i pewności siebie, natomiast brak jasnej wizji siebie może skutkować niepewnością, niską samooceną oraz trudnościami w nawiązywaniu trwałych relacji.
Wczesna dorosłość (18–40 lat) – intymność a izolacja
W dorosłości kluczowym zadaniem rozwojowym jest budowanie bliskich, emocjonalnych więzi. Kryzys ten polega na wyborze między otwarciem się na głębokie relacje a pozostaniem w izolacji. Sukces w tej fazie oznacza zdolność do tworzenia trwałych związków, opartych na zaufaniu i bliskości. Niepowodzenie może skutkować samotnością, lękiem przed zaangażowaniem i trudnościami w budowaniu długotrwałych relacji. Osoby, które potrafią zbudować stabilne relacje, doświadczają satysfakcji i wsparcia emocjonalnego, natomiast ci, którzy nie przezwyciężą tego kryzysu, często odczuwają osamotnienie i wycofanie z życia społecznego.
Średnia dorosłość (40–65 lat) – Generatywność a Stagnacja
Człowiek koncentruje się na tworzeniu i przekazywaniu wartości kolejnym pokoleniom. Może to przejawiać się w wychowywaniu dzieci, rozwijaniu kariery, działalności społecznej czy wspieraniu innych. Jeśli czuje, że jego działania mają znaczenie i przyczyniają się do dobra innych, rozwija poczucie satysfakcji z wpływu na świat. Natomiast brak zaangażowania, stagnacja lub życie skupione wyłącznie na własnych potrzebach mogą prowadzić do poczucia pustki i braku sensu. Pozytywne rozwiązanie tego kryzysu skutkuje poczuciem spełnienia i wartości, natomiast jego brak może prowadzić do frustracji i emocjonalnego wypalenia.
Późna dorosłość (65+ lat) – integralność a rozpacz
Ostatni z kryzysów normatywnych pojawia się w późnej dorosłości, kiedy człowiek dokonuje podsumowania swojego życia. Jeśli postrzega je jako wartościowe i spełnione, rozwija poczucie integralności oraz akceptacji własnej przeszłości. Z kolei osoby, które żałują swoich wyborów i czują, że nie zrealizowały swoich celów, mogą doświadczać frustracji, smutku i lęku przed śmiercią. Ci, którzy osiągają integralność, potrafią czerpać radość z przeszłych doświadczeń i akceptują naturalny cykl życia. Natomiast ci, którzy nie rozwiązali tego kryzysu pozytywnie, mogą popaść w rozpacz i poczucie zmarnowanego czasu.
Rozwiązanie kryzysu
Każdy kryzys rozwojowy może zostać rozwiązany w sposób pozytywny lub negatywny, co wpływa na dalsze funkcjonowanie człowieka. Pozytywne rozwiązanie kryzysu skutkuje wzrostem dojrzałości emocjonalnej, umiejętnościami społecznymi i większą pewnością siebie. Na przykład osoba, która w okresie dorastania odnajdzie swoją tożsamość, będzie bardziej stabilna psychicznie i lepiej przygotowana do podejmowania decyzji w dorosłym życiu. Z kolei niepowodzenie w przezwyciężeniu kryzysu może prowadzić do problemów emocjonalnych, trudności w relacjach oraz obniżonego poczucia własnej wartości. Dlatego tak ważne jest wsparcie otoczenia oraz samodzielna refleksja nad własnym rozwojem, aby jak najlepiej radzić sobie z wyzwaniami kolejnych etapów życia.
