Spis treści
Czym jest PTSD?
PTSD to zaburzenie psychiczne, które może rozwinąć się po doświadczeniu lub byciu świadkiem zdarzenia o wyjątkowo silnym charakterze stresowym – takiego, które zagrażało życiu, zdrowiu lub integralności psychicznej. Kluczowe jest to, że reakcje emocjonalne i fizyczne wykraczają poza „normalne” radzenie sobie ze stresem.
Choć termin „PTSD” został oficjalnie wprowadzony dopiero w 1980 roku w klasyfikacji DSM-III (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders), jego opisowe odpowiedniki były znane dużo wcześniej.
- XIX wiek: Pojawiło się pojęcie „nerwicy urazowej” – opisywano żołnierzy, robotników i ofiary wypadków komunikacyjnych z objawami przypominającymi PTSD.
- I wojna światowa: Weterani cierpieli na tzw. shell shock – objawy obejmowały lęki, drżenie, bezsenność, a nawet paraliże.
- II wojna światowa i Wietnam: Zauważono u wielu żołnierzy długotrwałe problemy psychiczne po powrocie z frontu – wtedy zaczęto szukać wspólnego mechanizmu tych objawów.
- Od 1980 r.: PTSD uznano za osobną jednostkę diagnostyczną, a współczesna psychiatria i psychologia rozwijają coraz bardziej skuteczne metody leczenia.
Osoba z PTSD często wraca do traumatycznego wydarzenia poprzez natrętne wspomnienia, koszmary senne czy tzw. flashbacki (nagłe, realistyczne wspomnienia traumy).
Zaburzenie to może znacząco wpływać na codzienne funkcjonowanie: relacje, pracę, zdrowie fizyczne i psychiczne. Nie jest to oznaka słabości, lecz poważne zaburzenie wymagające zrozumienia i profesjonalnej pomocy.
Objawy PTSD
Objawy PTSD dzielą się na kilka podstawowych kategorii:
1. Nawracające objawy intruzyjne
- Natrętne wspomnienia traumatycznego wydarzenia
- Koszmary senne
- Flashbacki
- Silny stres psychiczny lub fizjologiczny w sytuacjach przypominających o traumie
2. Unikanie
- Unikanie rozmów, miejsc, ludzi lub działań, które przywołują wspomnienia traumy
- Emocjonalne odrętwienie, dystans od innych
3. Negatywne zmiany w myśleniu i nastroju
- Utrwalone, negatywne przekonania na temat siebie lub świata (np. „nie mogę nikomu ufać”)
- Poczucie winy, wstydu lub beznadziejności
- Trudności z odczuwaniem pozytywnych emocji
4. Objawy nadmiernego pobudzenia
- Drażliwość, wybuchy złości
- Problemy ze snem
- Trudności z koncentracją
- Nadmierna czujność (hiperwzbudzenie), reakcje przestrachu
Objawy muszą utrzymywać się co najmniej miesiąc i powodować istotne zaburzenia w funkcjonowaniu, aby można było zdiagnozować PTSD. Ważny jest jednak fakt, że każda osoba może doświadczać PTSD inaczej – choroba może przyjąć postać ostrą (do trzech miesięcy) lub chroniczną (trwa ponad trzy miesiące).
Przyczyny PTSD
Rozwój PTSD to złożony proces, na który wpływa nie tylko samo doświadczenie traumatyczne, ale także wiele czynników indywidualnych, biologicznych i społecznych. Nie każda osoba, która przeżyje trudne lub przerażające wydarzenie, rozwinie PTSD – kluczowe znaczenie mają mechanizmy radzenia sobie, historia życia oraz dostęp do wsparcia.
- Czynniki ryzyka – doświadczenia związane z przemocą interpersonalną, jak napaść, gwałt, znęcanie się psychiczne lub fizyczne, katastrofy naturalne i wojenne, a także długotrwała ekspozycja na powyższe sytuacje podnoszą ryzyko wystąpienia PTSD.
- Czynniki psychologiczne i emocjonalne – osoby unikające konfrontacji z trudnymi emocjami, z historią przemocy w dzieciństwie, które wielokrotnie doświadczały braku poczucia kontroli mogą być zagrożone wystąpieniem PTSD przy kolejnych traumatycznych doświadczeniach.
- Czynniki biologiczne – nadaktywność ciała migdałowatego (części mózgu odpowiedzialnej za przetwarzanie lęku i zagrożenia), obniżona aktywność hipokampa (odpowiedzialnego m.in. za pamięć i regulację emocji), niektóre warianty genów związane z regulacją kortyzolu mogą zwiększać podatność na PTSD.
- Czynniki społeczne i środowiskowe – brak bliskich osób, izolacja społeczna, stygmatyzacja mogą pogłębiać objawy i utrudniać leczenie PTSD.
- Zaburzenia współistniejące – osoby z wcześniejszą historią depresji, zaburzeń lękowych lub uzależnień częściej rozwijają PTSD po traumie.
Leczenie PTSD
PTSD jest zaburzeniem, które można skutecznie leczyć. Terapia pomaga nie tylko zmniejszyć objawy, ale również przywrócić kontrolę nad życiem.
- Psychoterapia
- Terapia poznawczo-behawioralna (CBT), w tym terapia przedłużonej ekspozycji i terapia poznawcza oparta na przetwarzaniu traumy
- EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing) – terapia odwrażliwiająca przy użyciu ruchu oczu
- Terapia schematów lub psychoterapia psychodynamiczna – w niektórych przypadkach
- Farmakoterapia – W niektórych sytuacjach stosuje się leki, np.:
- Leki przeciwdepresyjne (SSRI, SNRI)
- Leki przeciwlękowe – ostrożnie, z uwagi na ryzyko uzależnienia
- Leki wspomagające sen lub redukujące koszmary (np. prazosyna)
- Wsparcie społeczne i psychoedukacja – Zrozumienie, czym jest PTSD, oraz wsparcie ze strony bliskich, grup wsparcia i środowiska terapeutycznego są nieocenione w procesie leczenia.
