Zespół stresu pourazowego (PTSD) najczęściej kojarzy się z doświadczeniami wojennymi czy dorosłymi ofiarami przemocy. Ten poważny stan psychiczny może dotyczyć także dzieci i to nawet bardzo małych. Nierozpoznany i nieleczony, może znacząco wpłynąć na rozwój emocjonalny, społeczny i poznawczy dziecka. W tym artykule przybliżymy, czym jest PTSD u dzieci, jakie objawy powinny wzbudzić niepokój i jak wygląda skuteczna pomoc psychoterapeutyczna.
Czym jest PTSD u dzieci?
Zespół stresu pourazowego (Post-Traumatic Stress Disorder) to zaburzenie psychiczne, które pojawia się w odpowiedzi na doświadczenie ekstremalnie stresującego lub traumatycznego wydarzenia. U dzieci może to być m.in. przemoc domowa, molestowanie, wypadek, śmierć bliskiej osoby, doświadczenie katastrofy naturalnej czy bycie świadkiem przemocy.
Choć mechanizm powstawania PTSD jest podobny niezależnie od wieku, jego przejawy i sposób przeżywania traumy u dzieci znacząco różnią się od tych obserwowanych u dorosłych.
1. Inny sposób wyrażania emocji
Dzieci często nie potrafią nazwać ani zrozumieć swoich emocji, dlatego objawy PTSD przejawiają się głównie w zachowaniu – np. w regresie rozwojowym, zabawie z odtwarzaniem traumatycznego wydarzenia czy drażliwości.
2. Zaburzenia rozwojowe
Trauma we wczesnym wieku może zakłócić rozwój mózgu i umiejętności społecznych. PTSD u dzieci wpływa na zdolność budowania relacji, poczucie tożsamości oraz rozwój emocjonalny.
3. Częstsze objawy somatyczne
U dzieci częściej niż u dorosłych występują dolegliwości fizyczne bez wyraźnej przyczyny – bóle brzucha, głowy, zaburzenia snu czy łaknienia mogą być sygnałem PTSD.
4. Zniekształcone wspomnienia lub ich brak
Dzieci mogą mieć trudność z uporządkowaniem wydarzeń lub całkowicie wypierać traumę, co nie oznacza, że jej skutki nie są obecne w ich psychice.
Rozumienie tych różnic jest kluczowe dla prawidłowej diagnozy i skutecznego leczenia.
Objawy PTSD u dzieci – na co zwrócić uwagę?
Objawy PTSD u dzieci mogą przyjmować różne formy, w zależności od wieku i etapu rozwojowego. Do najczęstszych należą:
- nawracające koszmary lub zabawy odtwarzające traumatyczne zdarzenie;
- unikanie sytuacji lub osób kojarzących się z traumą;
- silna reakcja na bodźce przypominające o wydarzeniu (np. hałas, miejsce, zapach);
- pobudzenie psychoruchowe – drażliwość, trudności z koncentracją, nadmierna czujność;
- regres w zachowaniu (np. moczenie nocne, lęk separacyjny);
- zamykanie się w sobie, wycofanie społeczne, trudności w relacjach z rówieśnikami.
Warto zaznaczyć, że objawy PTSD mogą pojawić się z opóźnieniem – nawet kilka miesięcy po traumatycznym zdarzeniu.
Jak wspierać dziecko po traumie?
Najskuteczniejszą formą leczenia PTSD u dzieci jest psychoterapia poznawczo-behawioralna (CBT) dostosowana do wieku dziecka. Często stosowana jest także terapia z elementami zabawy (play therapy) oraz terapia traumy oparta na narracji (TF-CBT). Ważnym elementem jest również praca z rodziną.
Ogromne znaczenie ma także codzienne wsparcie ze strony opiekunów. Warto:
- zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa – jasne granice, przewidywalność i spokój emocjonalny;
- być obecnym emocjonalnie – uważnie słuchać, nie oceniać, dawać przestrzeń na wyrażenie emocji;
- nie zmuszać do rozmowy o traumie, ale sygnalizować gotowość do jej podjęcia;
- wspierać w powrocie do codziennych aktywności – nauka, zabawa, kontakty z rówieśnikami.
PTSD u dzieci to poważne zaburzenie, które wymaga czujności i odpowiedniego podejścia. Wczesne rozpoznanie i rozpoczęcie terapii może zdecydowanie poprawić funkcjonowanie dziecka i zapobiec długofalowym konsekwencjom. Jeśli zauważasz u swojego dziecka niepokojące objawy po trudnym wydarzeniu – nie zwlekaj. Profesjonalna pomoc może znacząco pomóc.
