Czy można dziedziczyć ból emocjonalny? Choć nie w sposób dosłowny, odpowiedź brzmi: tak. Coraz więcej badań oraz doświadczeń terapeutów potwierdza, że trudne przeżycia z przeszłości mogą wpływać nie tylko na tych, którzy ich doświadczyli bezpośrednio, ale także na ich dzieci i wnuki. Trauma pokoleniowa to zjawisko, które może kształtować nasze życie, relacje i sposób myślenia – często zupełnie nieświadomie. Czym dokładnie jest i skąd się bierze?
Czym jest trauma pokoleniowa?
Trauma pokoleniowa (zwana też traumą międzypokoleniową lub transgeneracyjną) to przekazywanie skutków silnych, nierozwiązanych przeżyć traumatycznych z jednego pokolenia na kolejne. Może dotyczyć wydarzeń takich jak wojna, przemoc, emigracja, głód, prześladowania, tragedie osobiste i rodzinne czy inne ekstremalne sytuacje, które wywarły głęboki wpływ na jednostki lub całe społeczności.
Choć osoby z kolejnych pokoleń nie musiały bezpośrednio doświadczać tych wydarzeń, mogą odczuwać ich konsekwencje – np. w postaci nieuzasadnionego lęku, trudności w relacjach, obniżonego poczucia własnej wartości czy schematów zachowań, które wydają się „odziedziczone”.
Jak przekazywana jest trauma?
Trauma może być przekazywana na kilka sposobów:
- Poprzez wzorce wychowania – np. rodzice, którzy sami doświadczyli traumy, mogą nieświadomie reagować nadmiernym lękiem lub dystansem emocjonalnym wobec swoich dzieci, pewnych miejsc lub sytuacji.
- Przez komunikację (lub jej brak) – milczenie o trudnej przeszłości również zostawia ślad. Dziecko czuje napięcie, smutek czy lęk, ale nie wie, skąd one pochodzą, ponieważ emocje te pozostają niewypowiedziane.
- Na poziomie biologicznym (epigenetycznym) – najnowsze badania wskazują, że silne stresory mogą wpływać na ekspresję genów i być przekazywane kolejnym pokoleniom. Dziecko już w okresie płodowym jest podatne na silny stres matki wywołany sytuacją traumatyczną.
Objawy traumy pokoleniowej
Rozpoznanie traumy pokoleniowej nie jest proste – często osoby nią dotknięte nie kojarzą swoich trudności z wydarzeniami sprzed dziesięcioleci. Objawy tego rodzaju traumy różnią się od prezentowanych w PTSD lub cPTSD. Do typowych przejawów należą m.in.:
- chroniczne poczucie winy lub wstydu,
- trudności z zaufaniem i bliskością,
- powtarzające się schematy destrukcyjnych relacji,
- lęk o przyszłość, mimo braku racjonalnych powodów (ale także w innych formach),
- depresja,
- problemy z odprężeniem się,
- zaburzenia psychosomatyczne,
- poczucie „noszenia ciężaru, którego nie da się nazwać”.
Jak radzić sobie z traumą pokoleniową?
Najważniejszym krokiem jest świadomość – zrozumienie, że pewne schematy mogą pochodzić nie tylko z naszego życia, ale również z historii rodziny. Psychoterapia, zwłaszcza w podejściu systemowym, psychodynamicznym czy traumy rozwojowej. Celem terapii jest m.in. nauka radzenia sobie z przejawami traumy pokoleniowej w codziennym życiu.
Ważne jest także tworzenie przestrzeni do rozmowy – zarówno z terapeutą, jak i w rodzinie. Zdarza się, że już samo poznanie historii przodków przynosi ulgę i pozwala lepiej zrozumieć siebie.
Czy można uchronić dzieci przed przeniesieniem traumy pokoleniowej?
Tak – choć nie zawsze da się całkowicie wyeliminować wpływ historii rodzinnej, możliwe jest przerwanie cyklu i zbudowanie zdrowszych fundamentów dla kolejnych pokoleń. Kluczem jest świadomość i gotowość do pracy nad sobą.
Rodzice, którzy podejmują refleksję nad własnym wychowaniem, emocjami i schematami, robią pierwszy – i bardzo ważny – krok. Terapia może pomóc rozpoznać, co należy do przeszłości, a co do „tu i teraz”. To pozwala na budowanie relacji z dziećmi w oparciu o autentyczność, zrozumienie i obecność, a nie o lęk i nieświadome reakcje.
Ważne jest także otwarte podejście do emocji – pozwolenie dzieciom na ich przeżywanie, mówienie o nich i bycie wysłuchanym. Gdy dziecko czuje się bezpieczne emocjonalnie, ma większą szansę na rozwój wolny od ciężaru, który nie należy do niego.
Pamiętajmy: nie musimy być idealnymi rodzicami. Wystarczy, że będziemy wystarczająco uważni i gotowi, by nie przenosić dalej tego, co niesie ból – a zamiast tego przekazywać empatię, stabilność i bezpieczeństwo.
