Charakterystyka chatbotów terapeutycznych
Chatboty terapeutyczne to programy oparte na sztucznej inteligencji, które prowadzą rozmowy z użytkownikami, często imitując styl wypowiedzi psychologa lub terapeuty. Przykłady to Woebot, Wysa czy Youper — aplikacje oparte na modelach językowych, które wykorzystują elementy terapii poznawczo-behawioralnej (CBT), techniki uważności (mindfulness) czy prowadzenie dziennika emocji.
Cechy charakterystyczne:
- Dostępność 24/7: użytkownik może z nich skorzystać w każdej chwili.
- Anonimowość: brak kontaktu z człowiekiem może ułatwiać otwartość.
- Automatyczne dopasowanie odpowiedzi: AI analizuje słowa kluczowe i kontekst, by odpowiednio reagować.
- Brak świadomości i empatii: mimo zaawansowania technologicznego, AI nie rozumie emocji tak jak człowiek.
Choć chatboty mogą być użyteczne w profilaktyce i edukacji, nie są w stanie zastąpić profesjonalnej terapii, zwłaszcza w przypadkach poważnych zaburzeń.
Zagrożenia ze strony AI w terapii
Choć AI obiecuje pomoc i wsparcie emocjonalne, jej ograniczenia mogą prowadzić do poważnych konsekwencji:
Uzależnienie emocjonalne i antropomorfizacja
Użytkownicy chatbotów często traktują je jak prawdziwych rozmówców, co zawdzięczają tzw. efektowi ELIZA – polegającemu na przypisywaniu komputerowi ludzkich cech emocjonalnych. Należy być uważnym na „emocjonalne uzależnienie” wywoływane przez nieustannie dostępne AI, które silnie aktywuje układ nagrody w mózgu.
Brak empatii i rozumienia kontekstu
Chatbot nie potrafi realnie odczuwać ani trafnie interpretować emocjonalnego kontekstu wypowiedzi. Może zignorować lub źle zinterpretować sygnały alarmowe, np. myśli samobójcze. W 2023 roku media opisywały przypadki, w których chatbot zasugerował użytkownikowi kontynuowanie planu samobójczego, co zakończyło się tragedią.
Złudne poczucie opieki
Użytkownicy mogą zacząć traktować AI jako pełnoprawnego terapeutę, co pogłębia izolację społeczną i opóźnia szukanie profesjonalnej pomocy. Może dojść także do sytuacji, w której chatbot odradzi użytkownikowi szukanie pomocy, postawi nietrafną diagnozę jego trudności lub pogłębi istniejące problemy.
Ryzyko naruszenia prywatności, Brak nadzoru i regulacji
Wiele aplikacji nie podlega standardom prawnym (jak HIPAA w USA), a dane mogą być przechowywane i przetwarzane w celach komercyjnych. Informacje dotyczące zdrowia psychicznego to jedne z najbardziej wrażliwych danych, które nie powinny być w ten sposób rozprowadzane.
W przeciwieństwie do terapeutów, AI nie podlega kodeksom etycznym ani nadzorowi zawodowemu. W sytuacjach granicznych nie bierze odpowiedzialności za swoje odpowiedzi ani skutki swoich sugestii.
Jak odpowiedzialnie korzystać ze wsparcia AI?
AI może być cennym wsparciem, o ile korzystamy z niej świadomie i z umiarem. Oto kilka kluczowych zasad:
- Traktuj chatboty jako narzędzia wspierające – używaj ich jako uzupełnienia, np. do prowadzenia dziennika nastrojów czy ćwiczeń relaksacyjnych, nie jako substytutu terapii. Pamiętaj, że aplikacja nie jest w stanie zaoferować takich oddziaływań terapeutycznych, jak kontakt ze specjalistą.
- Weryfikuj twórców aplikacji – zanim zaczniesz korzystać z danej aplikacji, sprawdź, czy współtworzyli ją psychologowie, psychoterapeuci lub psychiatrzy, czy posiada recenzje medyczne i jak chroni dane użytkownika.
- Unikaj omawiania poważnych problemów emocjonalnych z AI – w przypadkach depresji, traumy, uzależnień czy myśli samobójczych niezastąpiony jest kontakt z człowiekiem: terapeutą, psychiatrą lub pomocą kryzysową. To tam otrzymamy właściwą i profesjonalną pomoc.
- Zwracaj uwagę na znaki ostrzegawcze – jeśli zauważysz, że korzystanie z aplikacji pogłębia izolację, zwiększa lęk lub wywołuje uzależnienie emocjonalne, warto z niej zrezygnować i skonsultować się z profesjonalistą.
Choć terapeuci AI i aplikacje samopomocowe mogą być przydatnym wsparciem w codziennej regulacji emocji, ich użycie niesie ze sobą poważne ryzyko. Brak empatii, nieumiejętność oceny ryzyka, zagrożenia prywatności oraz potencjał do manipulacji sprawiają, że konieczne są regulacje prawne i edukacja użytkowników. Odpowiedzialne korzystanie oznacza świadomość, że żaden algorytm nie zastąpi prawdziwego, ludzkiego kontaktu w najtrudniejszych momentach.
