Czym są zaburzenia osobowości?
Osobowość to zespół względnie stałych cech psychicznych, które kształtują nasze myślenie, przeżywanie i relacje z innymi. Kiedy cechy te są skrajnie sztywne, nieadaptacyjne i prowadzą do trudności w funkcjonowaniu społecznym lub zawodowym, mówimy o zaburzeniach osobowości.
ICD-11 (Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób), opublikowana przez WHO (jednak jeszcze nie w pełni funkcjonująca w Polsce), zrezygnowała z podziału na konkretne typy zaburzeń osobowości i zamiast tego wprowadza diagnozę opartą na stopniu nasilenia (łagodne, umiarkowane, ciężkie) oraz opcjonalne określenie dominującego rysu (np. anankastyczny, borderline, narcystyczny).
Z kolei DSM-5 (Diagnostyczny i Statystyczny Podręcznik Zaburzeń Psychicznych), opracowany przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne, wciąż wyróżnia dziesięć konkretnych typów zaburzeń osobowości, podzielonych na trzy grupy (klastry). Podkreśla się trwałość wzorców zachowania i ich obecność od wczesnej dorosłości.
Jak dzielą się zaburzenia osobowości?
W klasyfikacji DSM-5 wyróżniamy trzy klastry zaburzeń osobowości:
Klaster A – dziwaczne lub ekscentryczne zachowania:
- Osobowość paranoiczna – podejrzliwość, brak zaufania do innych.
- Osobowość schizoidalna – izolacja społeczna, emocjonalny chłód.
- Osobowość schizotypowa – dziwaczne przekonania, zachowania i myślenie.
Klaster B – dramatyczne, emocjonalne lub nieprzewidywalne zachowania:
- Osobowość antyspołeczna – lekceważenie norm społecznych i praw innych.
- Osobowość borderline (z pogranicza) – niestabilność emocjonalna, impulsywność.
- Osobowość histrioniczna – potrzeba bycia w centrum uwagi, teatralność.
- Osobowość narcystyczna – poczucie wyjątkowości, potrzeba podziwu.
Klaster C – lękliwe lub pełne napięcia zachowania:
- Osobowość unikająca – nadmierna wrażliwość na krytykę, unikanie relacji.
- Osobowość zależna – silna potrzeba bycia pod opieką, trudność w podejmowaniu decyzji.
- Osobowość obsesyjno-kompulsyjna (anankastyczna) – perfekcjonizm, sztywność.
Jak leczy się zaburzenia osobowości?
Leczenie zaburzeń osobowości wymaga cierpliwości, zrozumienia i długoterminowej pracy psychoterapeutycznej. Najczęściej stosowane metody to:
Psychoterapia
Psychoterapia psychodynamiczna – skupia się na głębokich, często nieuświadomionych przyczynach problemów emocjonalnych.
Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) – pomaga zmieniać negatywne wzorce myślenia i zachowania.
Dialektyczna terapia behawioralna (DBT) – szczególnie skuteczna w leczeniu osobowości borderline.
Terapia schematów – łączy elementy CBT, terapii psychodynamicznej i teorii przywiązania.
Farmakoterapia
Leki nie leczą zaburzeń osobowości bezpośrednio, ale mogą pomóc w redukcji objawów współistniejących, takich jak lęk, depresja czy impulsywność. Stosuje się m.in. leki przeciwdepresyjne, stabilizatory nastroju, leki przeciwlękowe.
Wsparcie społeczne i psychoedukacja
Zrozumienie własnego zaburzenia i praca nad relacjami interpersonalnymi są kluczowe w procesie zdrowienia.
Fakty i mity na temat zaburzeń osobowości
FAKT: Zaburzenia osobowości to kliniczne jednostki diagnostyczne, które znacznie wpływają na sposób przeżywania emocji, relacji i podejmowania decyzji. To nie kwestia “widzimisię”, lecz poważny problem zdrowotny.
FAKT: Choć są trudne w leczeniu i wymagają czasu, wiele osób osiąga znaczną poprawę dzięki terapii i wsparciu.
FAKT: Wprawdzie czynniki środowiskowe (trauma, zaniedbanie) zwiększają ryzyko, ale genetyka i czynniki biologiczne również odgrywają dużą rolę.
FAKT: Diagnoza formalna stawiana jest zwykle w wieku dorosłym, ale wzorce osobowości kształtują się już w dzieciństwie i adolescencji. Wczesne objawy mogą wskazywać na potrzebę wsparcia psychologicznego.
